Ze skarbca bożogrobców przeworskich (6)

Jeszcze w czasie obecności w Ziemi Świętej Bożogrobcy uczynili szpitalnictwo jednym z filarów swojej działalności. Zakładając placówki na ziemiach polskich, kontynuowali tę posługę, dzięki wsparciu możnych fundatorów i dobrodziejów poszczególnych konwentów.

 

Historyk Zakonu, ks. Piotr Pękalski wymienia szpitale prowadzone przez Bożogrobców – w Miechowie (po 1163), Nysie (1239), Gnieźnie (1243), Chorzowie i Bytomiu (1255), Rypinie (1323), Krakowie na Stradomiu (1351), Żarnowcu pod Miechowem (1404), Sieradzu (1417). Również w środowisku przeworskich Kanoników Regularnych Grobu Bożego pojawił się zamysł utworzenia szpitala na Przedmieściu Łańcuckim, który został zrealizowany przy wsparciu Rafała Jakuba Tarnowskiego, który w 1460 i 1477 r. wystawił dwa dokumenty dotacyjne dla placówki. Pierwsza dyspozycja dotyczyła przeznaczenia na rzecz szpitala czterech grzywien rocznie z dochodów wsi Mirocin, druga zaś przyznawała trzynaście grzywien, ulokowanych na dobrach Nowosielce.

Źródłem do poznania dziejów szpitala przeworskiego w XVIII stuleciu jest rękopiśmienna księga Szpitala Świętego Ducha, przechowywana w zbiorach archiwum naukowego Muzeum w Przeworsku. Wpisy w księdze pochodzą z lat 1739-1768. Na pierwszych jej kartach umieszczono informacje o zapisach na rzecz szpitala, m.in. ze strony cechu kuśnierskiego, zanotowane ręką ks. Wacława Muratowicza, prepozyta przeworskiego w latach 1744-1753. Zasadniczą część księgi stanowią wykazy „krescencyi”, czyli plonów uzyskanych w ciągu jednego roku na polach należących do szpitala, a wśród nich pszenicy ozimej, pszenicy jarej, jęczmienia, grochu polnego, tatarki, prosa, owsa, konopi i wyki. Skrzętnie notowano również „expens”, czyli zestawienie, na co przeznaczono uzyskany „omłot” – „na chleb dla ubogich”, jako paszę dla trzody chlewnej, czy wynagrodzenie dla czeladzi i rzeźnika. Kolejne partie źródła obejmują rejestr przychodów   (zapisów i jałmużn) oraz rozchodów, związany z funkcjonowaniem szpitala. Wśród wydatków pojawiają się następujące: „za mięso dla ubogich”, „kołodziejowi za koło do wozu”, „bednarzowi od sporządzenia beczek kapustnych”, „chłopom trzem od młócenia prosa”. Kolejno następuje „Uwiadomienie o szpitalu Świętego Ducha wielkim przeworskim”, spisane w 1769 r. przez prepozyta ks. Sylwestra Jandeckiego, w którym zrelacjonowano okoliczności przejęcia nadzoru nad szpitalem przez Lubomirskich. Wcześniej placówką kierowali prowizorzy, wyznaczani przez prepozyta z grona mieszczan, najczęściej rajców miejskich. Tekst ten wspomina również o drugim szpitalu, zwanym „małym”, zlokalizowanym na Przedmieściu Jarosławskim oraz kościele szpitalnym pw. Świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała. Księgę zamykają inwentarze szpitala, szczegółowo opisujące budynki przynależące do szpitala i folwarku szpitalnego, grunta, konie, bydło i trzodę chlewną oraz „sprzęty i naczynia gospodarskie”.

Na miejscu szpitala wzniesiono w latach 1768-1780 zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia (Szarytek). Z dawnego kościoła szpitalnego pochodzi obraz św. Michała Archanioła umieszczony na zasuwie, w ołtarzu głównym kościoła Matki Bożej Śnieżnej.

 

Szymon Wilk