Tymoteusz Lipiński (1797-1856) pracował jako nauczyciel geografii i języka polskiego w Warszawie. Interesował się historią Polski i podróżował po kraju. Owocem jego wieloletnich badań jest dzieło: 3-tomowa encyklopedia pt. „Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym”, powstałe przy współpracy z Michałem Balińskim, ukazujące się w latach 1843-1846.
W owym kompendium, opis Przeworska w województwie ruskim, na ziemi przemyskiej, zajmuje 3 strony i obfituje w informacje o istotnych wydarzeniach z dziejów miasta, wzbogacone cytatami źródłowymi z dzieł genealoga i heraldyka Kaspra Niesieckiego.
„Przeworsk nad Mleczką, pierwotna majętność Tarnowskich.(…)Pamiętnym jest dla ziem ruskich rok 1498 pożogą i przelaniem krwi przez Turków i Wołochów; tegoż smutnego losu doznał Przeworsk. Zaczęto kopać podziemne pieczary, ażeby w nich mieszkańcy życie i swe majątki przed najazdem nieprzyjaciela kryć mogli. (…) Opatrzony w rynsztunek wojenny klasztor Bernardynów opasywać poczęto murem i wałami; dla zachęcenia ludu do tej pracy, wyjednali zakonnicy pod datą 31 grudnia 1522 r. u stolicy rzymskiej odpusty; dla siebie zaś otrzymali pozwolenie zbierania jałmużny na kupno prochów, dział i broni, a że w czasie oblężenia przez wystrzały z dział lub innym sposobem śmierć zadawać mogli, upoważniony przeto został prowincjał do udzielania rozgrzeszenia. (…) Dziedziczka Anna z Kostków ks. Ostrogska, celem polepszenia stanu zgorzałego miasta, wyjednała u króla 1613 r. przywilej zaprowadzający jarmarki: na św. Zofię, na Podwyższenie Krzyża Świętego i św. Walenty. Zofia, córka wspomnianej księżny, wydana za Stanisława Lubomirskiego, wojewodę ruskiego, wniosła w dom mężowi majętność przeworską. Nie wstrzymały warownie tutejsze Szwedów, którzy opanowawszy miasto 1656 r., znaczne wybrali daniny, a Rakoczy, książę siedmiogrodzki, do reszty przygnębił mieszkańców 1657 r. »Widząc ruinę miasta przez inkursje nieprzyjacielskie, opiewa uchwała sejmu 1677 r. nowy jarmark czteroniedzielny na święto św. Jakuba Apostoła pozwalamy (…)Skład też winny pozwalamy i wszystkie przywileje miastu nadane w całości aprobujemy«. Spokojniejsze czasy przy udzielanej opiece dziedziców dozwoliły miastu nabrać wzrostu i cieszyć się lepszym bytem (…)”.
Katarzyna Ignas
Na podst. („Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym, opisana przez Michała Balińskiego i Tymoteusza Lipińskiego, wydanie II popr. i uz. przez F.K. Martynowskiego, t. 2, Warszawa 1885, s. 804–806/ https://www.wbc.poznan.pl/…/11126/edition/18060/content; S. Kozak, Przeworsk w badaniach regionalnych, “Przeworskie Studia Regionalne”, t. I, Przeworsk 2012)