Ze skarbca bożogrobców przeworskich (5)

Świadectwem kultu eucharystycznego w środowisku przeworskich Kanoników Regularnych Grobu Bożego jest XVIII-wieczna monstrancja zwana koralową.

 

Fundację paramentu wiąże się z osobą Teresy Lubomirskiej (zm. 1746), wojewodziny czernihowskiej. Okoliczności jej powstania przytoczył ks. Roman Penc w tomie IV swojej kroniki parafialnej, powołując się na bliżej nieokreśloną kronikę przeworskich Bożogrobców: „Była to rzecz bardzo kosztowna, bo zużyła srebra 19 grzywien [ok. 3,8 kg], na pozłotę jej wyszło 31 czerwonych złotych [108,5 g], nie licząc zużytych diamentów i mnóstwa korali. Sprowadzony z Moraw złotnik pracował nad nią 9 miesięcy, a pomocnikami jego byli miejscowi Żydzi! Kosztowna to monstrancja, bo na samą robotę wydano znaczną sumę 1670 zł”. Być może wspomniani żydowscy rzemieślnicy należeli do grona kotlarzy, zaznajomionych przez swój fach z obróbką metali.

Monstrancja przeworska zalicza się do typu monstrancji solarnych, mających przypominać swą formą słońce. Reservaculum, czyli centralny otwór przeznaczony do umieszczenia Hostii, otaczają dwa rzędy oszlifowanych korali – wewnętrzny liczy 32 sztuki, zewnętrzny 24 sztuki. Osadzone są na ośmiokącie o wierzchołkach zakończonych sześcioramiennymi gwiazdami. Gloria, czyli promienista dekoracja, nie tworzy na monstrancji przeworskiej zwartego kręgu, ale ma formę ośmiu wiązek promieni, rozdzielanych przez naturalne koralowiny. Dwie dodatkowe „gałązki” umieszczono powyżej nodusa (zgrubienia na trzonie) wraz z medalionem przedstawiającym Najświętszą Maryję Pannę z Dzieciątkiem wyrzeźbioną w koralowcu. W górnej części glorii znajdują się przedstawienia apostołów: św. Filipa i św. Andrzeja. Całość wieńczy okazała, zamknięta korona, w której obręcz i obłęki także wprawiono koralowe kaboszony. Na sferze, będącej częścią korony, osadzono grupę Ukrzyżowania. Koral, ze względu na swoją barwę, symbolizuje w chrześcijaństwie mękę Chrystusa, ale także krew przelaną przez męczenników, ofiarną miłość oraz miłosierdzie.

Interesujący program ikonograficzny posiadają umieszczone na stopie plakiety, każda również otoczona wianuszkiem korali. Znajdujące się na dwóch z nich wyobrażenia nawiązują do tematyki pasyjnej – Modlitwa w Ogrojcu i Pieta, a na dwóch pozostałych do osoby fundatorki – św. Józef z Dzieciątkiem (patron Józefa Lubomirskiego, męża Teresy) i św. Teresa z Avila (patronka samej fundatorki). Szczególną uwagę zwraca to ostatnie przedstawienie – święta została ukazana w scenie „Transverberatio” (przebicie serca), odnoszącej się do doświadczenia mistycznego, które zostało opisane na kartach autobiograficznej „Księgi życia” – „Ujrzałam w ręku tego anioła długą, złotą włócznię, a grot jej żelazny u samego końca był jakby z ognia. Tą włócznią kilka razy przebijał mi serce, zagłębiając ją aż do wnętrzności. […] Tak mnie pozostawił całą gorejącą wielkim zapałem miłości Bożej”.

Szymon Wilk