Z cyklu: „Cudze chwalicie Jarosławia nie znacie”: Budynek Towarzystwa Mieszczańskiego „Gwiazda” i tajemnicza kapliczka

W marcu 1901 roku Stowarzyszenie Rzemieślników podjęło inicjatywę budowy własnego gmachu. Plac pod budowę przekazała Gmina Miasta Jarosławia na tzw. „wałach miejskich” przy ulicy Franciszkańskiej.

 

Projekt wykonano w 1902 roku, pozwolenie na budowę w 1903 roku z zaznaczeniem, że wydaje się zgodę na realizację budynku parterowego w miejscu gdzie zgodnie z planem teren był przeznaczony na budownictwo piętrowe. Budynek „Gwiazda” wzniesiono jako narożny na skarpie (dawny przebieg murów obronnych), od strony ulicy Franciszkańskiej jest jednokondygnacyjny, od strony przeciwnej posiada dwie kondygnacje. Budynek pokryto dachem wielospadowym o konstrukcji płatwiowo- kleszczowej. Ściany są gładkie, rozczłonkowane gzymsem pośrednim i zwieńczone gzymsem kostkowym. Otwór wejściowy cofnięty od lica muru zwieńczono półkoliście w narożnym przedsionku i zaakcentowano pilastrami, umieszczając ponad nim we wnęce figurę św. Antoniego. W elewacji od strony północnej podzielonej pionowo lizenami, gdzie mieści się sala widowiskowa występują duże okna, zwieńczone półkoliście z profilowanymi opaskami ze zwornikiem. Sala posiada wydzieloną scenę i balkon. Na suficie zachowały się rozety. Prawdziwą sensacją było odkrycie w lutym 1963 roku podczas prac zabezpieczających przy budynku Towarzystwa na głębokości 12 m „tajemniczej murowanej kapliczki”. Było to okrągłe pomieszczenie, przykryte sklepieniem baniastym z dwoma otworami wyjściowymi. Pomieszczenie o rzucie koła o średnicy 265 cm zlokalizowane było przy południowej części dawnych obwarowań miejskich. Z niego wychodziły dwa chodniki. Na podstawie badań wstępnych, stwierdzono, że pomieszczenie w przeszłości stanowiło jeden z elementów obronnych miasta. Wychodzący w kierunku skarpy i murów chodnik mógł być tajemnym wyjściem poza mury obronne. Drugi chodnik łączył się z innymi na terenie staromiejskim. Obecnie to tajemnicze pomieszczenie nie istnieje, zostało zabetonowane podczas zabezpieczania fundamentów budynku Towarzystwa Mieszczańskiego „Gwiazda”. Od sierpnia do listopada 1944 roku w budynku „Gwiazda” swoją siedzibę miała Rejonowa Komenda Uzupełnień w Jarosławiu. Obecnie w budynku tym mieści się Powiatowe Ognisko Baletowe, które po przeprowadzonym remoncie dawnego Towarzystwa Rękodzielników Żydowskich „Jad Charyjcym” powróci na swoje pierwotne miejsce.

Jerzy Czechowicz