Nie za często udaje się pozyskać do zbiorów muzealnych komplet, kolekcję, zestaw artefaktów należących do jednej osoby, obrazujących życie codzienne i niecodzienne w danej społeczności, otoczeniu, warunkach. Zwykle do zasobów muzeum trafiają pojedyncze, przypadkowe, przedmioty, wyrwane ze swego naturalnego kontekstu, o których dowiadujemy się mniej lub więcej od ich właściciela.
O zbiorze ludowych strojów odświętnych Karoliny Futomy, żyjącej w latach 1892-1969, mieszkanki Pantalowic, przysiółek Dział, można powiedzieć, że trafił do nas nieprzypadkowo. Stroje należące do tej zamożnej kobiety, jedynaczki z domu, uzdolnionej manualnie, potrafiącej nie tylko szyć, ale i haftować, prawie 20 lat temu zostały wyjęte ze skrzyni i posłużyły jako ozdoba stoiska Koła Gospodyń Wiejskich w Pantalowicach, podczas plenerowej imprezy pn. „Jużyna” w Gniewczynie Łańcuckiej.
Wtedy to wzbudziły mój etnograficzny zachwyt: suto marszczone długie spódnice w oryginalnych kolorach, z dobrej jakości wełny, gustowne bluzki – katanki o modnych przedwojennych krojach, zapaski wyszywane haftem czerwono-niebieskim. Kilka lat później, w 2010 roku zwróciła się do nas wnuczka Karoliny – Janina z propozycją sprzedaży strojów po babci. Bez wahania Muzeum zakupiło wówczas: 8 zapasek, 2 chusty czepcowe, 2 staniczki (bielizna to naprawdę rarytas, jeśli idzie o stroje ludowe!), 5 katanek, 2 chustki aksamitne z frędzlami, 7 spódnic, chustę naramienną, wyszywany kołnierzyk, ślubne przybranie głowy z jedwabnej wstążki oraz męską płótniankę. Jedynym mankamentem towarzyszącym zakupom, był fakt, że pani Janina nie pamiętała oryginalnych nazw poszczególnych części odzieży. Oczywiście nie były to też wszystkie stroje należące do babci Karoliny, wiele sztuk poszło „na pożyczki” i nie wróciło, uległo rozproszeniu…
Z tego zbioru do WZORNIKA HAFTÓW PRZEWORSKICH, wybraliśmy: wzór biały dziurkowany z naroża chusty czepcowej oraz wzór atłaskowy jedwabny z naroża chusty aksamitnej. Chustka z czarnego szlachetnego aksamitu, nie posiada już frędzli. Zdobiący naroże chustki – opadające na plecy, po złożeniu po przekątnej i zawiązaniu pod brodą końcówek chustki – haft jest cieniowany, wykonany nićmi jedwabnymi, nie zachował się w całości. WZÓR NR 2 to mieniąca się wić kwiatowo- roślinna. Ponoć w ościennym Jarosławskiem chustki takie nazywano „przeworskimi”. Dwie, według tej samej mody z okresu międzywojennego, a pochodzące z Gniewczyny Łańcuckiej, chustki zachowały się w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie.
Na naszej wystawie pokazujemy także koloryzowaną fotografię – portret Karoliny, udostępniony przez Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Zdjęcie wykonał w 1957 roku fotograf Jan Świderski, podczas badań etnograficznych naszego regionu, kierowanych przez prof. Romana Reinfussa. Karolina Futomowa jest ubrana w biały strój, odświętny do kościoła: białą katankę z haftowanym kołnierzem, spódnicę i zapaskę, okryta złożoną po przekątnej białą chustą czepcową, na szyi skromne korale, w dłoniach trzyma modlitewnik i różaniec Drogi Krzyżowej. Ponad 60 lat temu badacze z Warszawy trafili właśnie do – „Babci Futomowej” bo słynęła ona w Pantalowicach z posiadania wyjątkowych odświętnych strojów.
Katarzyna Ignas
5 WZORÓW Z WZORNIKA HAFTÓW PRZEWORSKICH – CYKL ARTYKUŁÓW PROMUJĄCYCH ZADANIE „WZORNIK HAFTÓW PRZEWORSKICH” W RAMACH PROGRAMU ETNOPOLSKA 2024