Po przerwie związanej z okresem świątecznym wracamy do rozpoczętego w listopadzie cyklu o przeworskich cmentarzach, przygotowanego przez historyk Małgorzatę Wołoszyn z Muzeum w Przeworsku. Poniżej historia starego cmentarza na terenie gminy Budy Przeworskie, w którego miejscu znajduje się obecnie budynek Miejskiego Ośrodka Kultury.
Od 1784 r. na terenie gminy Budy Przeworskie znajdował się cmentarz katolicki, na którym grzebano wszystkich zmarłych z łacińskiej parafii w Przeworsku, aż do około 1881 roku. Cmentarz miał charakter wyznaniowy i zarządzany był przez proboszcza przeworskiej fary. Obejmował obszar 2,30 morgi. W 1803 r. cmentarz został wpisany do ksiąg wieczystych jako własność katolickich kościołów w Przeworsku.
Oprócz zmarłych z Przeworska grzebano też zmarłych z sąsiednich wsi należących do przeworskiej parafii: Ujeznej, Grzęski, Świętoniowej, Dębowa, Żurawiczek Długich, Chałupek, Studziana, Rozborza, Mirocina, Gorliczyny, Mokrej Strony z Żurawiczkami, Przedmieścia Przeworskiego i Maćkówki. Parafianie odrabiali na tym cmentarzu szarwark sadząc drzewka, kopiąc rowy odprowadzające deszczówkę.
Grabarza ustanawiali delegaci wszystkich gmin, podlegających pod przeworską parafię. Oprócz obowiązków na cmentarzu grabarze spełniali również drobne posługi w kościele, każdy grabarz był również kalikancistą, tzn. pompował powietrze do miechów organowych za pomocą dźwigni ręcznej lub nożnej, w kościele parafialnym.
Cmentarz oficjalnie zamknięty został do pochówków w 1866 r., ale te zdarzały się jeszcze na pocz. XX w. Często z powodu braku miejsca w jednym grobie grzebano nawet po 5 zmarłych. Na początku XX w. w Dzień Zaduszny na „starym” cmentarzu zatrzymywała się stacja żałobna z procesją.
Pomimo tego, że na cmentarzu nie grzebano już zmarłych, nie wolno było przestrzeni cmentarnej używać na ogrody, łąki i orną rolę, ani budować na nim domów, a gmina zobowiązana była do otoczenia go murem, płotem lub parkanem, by chronić go przed „przystępem bydła”.
W 1938 r. Katolickie Stowarzyszenie Mężów w Przeworsku, działające w ramach Akcji Katolickiej przy kościele parafialnym w Przeworsku, zwróciło się do magistratu z prośbą o wydzielenie z terenu „starego” cmentarza 800 sążni od strony południowej na budowę Domu Katolickiego. Nowy dom miał według wnioskujących przyozdobić miasto. Do budowy domu nie doszło, zapewne ze względu na wybuch II wojny światowej.
Tak pisano później o tym miejscu: „Przed wojną istniał naprzeciw cmentarza tzw. „stary cmentarz”, gdzie były jeszcze widoczne ślady starych mogił, kamiennych pomników a między innymi i pomnik nagrobny rodziny Wiśniewskich, dziedziców Dębowa. Dziś już ni śladu po starym cmentarzu. Na jego miejscu wzniesiono Dom Kultury a w nim kinoteatr, który młodzież złośliwie a trafnie obdarzyła nazwą „Kino Piszczel”. (P. Stepkiewicz, Z lamusa moich wspomnień. O starym Przeworsku gawęda [w:] Przeworskie Zapiski Historyczne, 1987, red. A. Kunysz, s. 115-116.)
Opr. Małgorzata Wołoszyn
Fot. Skan fragmentu mapy katastralnej Bud Przeworskich z 1849 r.